मशीन लर्निंग -2050

धडधड...धडधड...जेसीबीचा आवाज सुरू होता...ऑफिसला जाताना अमेयनं पाहिलं...मशीनवर चालवणारा ऑपरेटर जसं मान फिरवित होता...तसतसा जेसीबीचा पंजा फिरत होता...पूर्वीच्या काळात लोक जेसीबी कशी काम करत होती? पण, 2050 मधील लोक आजही गर्दी करून जेसीबीचे काम पाहत आहेत. माणसाला या मशीनमध्ये काय आजही निराळ वाटतंय...मशीन..माणसाचा सगळ्यात मोठा सहकारी तेवढाच कट्टर स्पर्धक...छे कट्टर स्पर्धक म्हणावं, तर हातात घालून फिरावं..तसं 2050 मधील माणूस आणि मशीन हे डोक्यात डोके घालून आहेत..त्याचे समोर उदाहरण पाहताना अमेयला इंजिनियअर असल्याचे कौतुक वाटले. जेसीबीचा ऑपरेटर किती शिताफीने मान जेसीबी चालवित होता. त्याचं प्रत्येकाला कौतुक वाटत होतं...नाही तर मान हलविण्याची सवय ही मशीनच्या युगात विसरून गेलाय..तुम्ही हो, म्हण्याआधी मेंदुतील चिपच सांगते, तुमचा होकार आहे की नकार... जेसीबी ऑपरेटर डोक्यातील चीपमुळे मशिन चांगला ऑपरेट करू शकत होता..त्याच्या मालकाला मोबाईलवर जेसीबीच्या कामाची अपडेट मिळत होते. माणसाच्या मेंदुत बसविणाऱ्या चीपमुळे माणूस कितीतरी सक्षमपणे काम करत असताना क्रांती घडत असल्याचा देशभरात प्रचार सुरू असताना अमेयलाही अभिमान वाटत होता..

मशीनच्या चीपमुळे माणसावर दुष्परिणाम होतात, हे त्याला मान्य करायच नव्हतं. कारण, मशिन नियंत्रित करणाऱ्या चीपमध्ये तो वरिष्ठ अभियंता होता. कितीतरी अवघड कामे या चीपमुळे सोपे होतात, हे त्याने अनेकदा कंपनीद्वारे होणाऱ्या सेमीनार व प्रोजक्टमध्ये सांगितले होते. त्याला करियरमधील चढ-उतार आठवता आठवता त्याला आठवलेली चांगली पुस्तके आठवली. सगळी चांगली पुस्तके ही एखाद्या चांगल्या प्रोग्रॅमिंगसारखी वाटत होती. पण, आता, ही प्रोग्रॅमिंगही हळूहळू डोक्यातून कधी निघून गेले, हे समजलेच नाही. तेवढ्यात ऑफिसजवळ आल्याचे मोबाईलमधील अपचे रिमांडर वाजले. त्याने आयकार्डला लावलेली चिप काढून एअरब्लूटूथला लावली. कंपनीने खास त्याच्यासाठी युनिक चिप बनवलेली होती. कंपनीमध्ये येताच त्याचे स्वत:चे विचार संपूर्णपणे संपणार होते..फक्त कंपनीमधील प्रोजक्ट आणि विविध आयडियाच त्याच्या डोक्यात तरळणार होत्या. एकूणच त्याच्या मेंदूवर कंपनीचे पूर्णपणे नियंत्रण होते. सगळं कसं त्याच्या मनासारखं होते. कंपनीला त्याची पूर्णक्षमतेने बुद्धिमत्ता वापरता येत होती. अमेयला कंपनीकडून इंटरनेट ऑफ मशिन्सचे उपकरणांनी सुसज्ज घर आणि इलेक्ट्रिक कार मिळाली होती. कधी कधी कंपनीकडून त्याला ऑफलाईन राहण्याची परवानगी मिळालेली होती. कंपनीमधील कोणत्याच कर्मचाऱ्याला सोशल मीडियावरून ऑफलाईन राहण्याची परवानगी नव्हती. इंटरनेटशी कनेक्टेड कर्मचारी म्हणजे एकनिष्ठ कर्मचारी अशी बहुतांश कंपन्यांची पॉलिसी असल्याने अमेयला महिन्यातून एक दिवस इंटरनेटशिवाय राहण्याची परवानगी दिल्याने ट्रिपची मोफत तिकीटे मिळाल्याचा आनंद वाटत होता. जणू त्याच्या मनाचीच त्याच्या मनाशीच भेट घडत नव्हती. पण, तशी भेट घडण्याचा दिवस त्याला नेहमीच आणावा लागणार होता..घडलही तसंच...त्याचा बॉस टेस्लाने प्रोजेक्टसाठी घातलेली अट! हे बघ, हा प्रोजक्ट खूप मोठा आहे. तू हेड असणार आहेस. आपल्याला इमोशनल इंटेलिजन्सवर काम करायचे आहे? म्हणजे मशीनलाही भावना असतील, अशा पद्धतीने प्रोग्रॅमिंग करायची आहे. हा जगातील पहिलाच प्रोजक्ट असणार आहे. हा जर प्रोजक्ट यशस्वी झाला तर गुगल, फेसबुकदेखील आपले प्रोडक्ट विकत घेतील..पण लक्षात घे..त्यासाठी तुला इमोशनल व्हावे लागेल..हसावे लागेल, रडावे लागेल..तेही इमोजी न वापरता.. हे ऐकून अमेयला प्रचंड संतापला. त्याला आश्चर्याचा धक्का बसला.. सर, तुम्हाला माहित आहे, तीस वर्षापूर्वीपासून कोरोनाच्या काळानंतर डिजीटल युगाला सुरुवात झाली. तसं माणसामधील भावना या धूसर झाल्या आहेत. आपण हसणे आणि रडणे यासाठी व्हाईस अप वापरतोय. डोळ्यात प्रत्येक मेसेजमध्ये इमोजी वापरतो. पण, त्यासाठी चेहऱ्यावर आनंद व दु:ख दाखविण्याची गरजच राहिली नाही. पुढे तो ब्लँक झाला..अमेयला काहीच आठवत नव्हत. कारण, त्याच्या ब्लूटुथमधील मेमरीमध्ये कंपनीविरोधात बोलण्याची सोय नव्हती. त्यामुळे त्याच्या बोलण्यावर चीपद्वारे आपोआप नियंत्रण आले. टेस्ला सरांनी आठवलं..अमेय चिप लावण्यानंतर नाही, तर नैसर्गिरित्याच खूप शांत होता. त्याने चीप काढल्यानंतरही कधीच राग, आनंद व दु:ख या भावना चेहऱ्यावर दिसू शकल्या नाहीत. शेवटी हाच प्रोफेशनलिझम झाला आहे, कारण माणसाने मशिन आणि कॉम्पुयटरप्रमाणेच घडविले तरच तो टिकणार आहे. पण, अचानक मशिनमध्येही इमोशनल आणण्याच्या प्रोजक्टमुळे सगळ्यांनाच भावनिक गुंतागुंतीचा सामना करावा लागत आहे. हे बघ, अमेय..तुला कंपनीकडून मेंदुतील चिपमध्ये काही खास अडव्हान्सड प्रोग्रॅम करून दिले जाईल. पण.. एवढ्यावरच टेस्ला सर थांबले. त्यांच्या बोलण्यात एक कठोरपणा आणि निर्णायकपणा होता.. पुढे टेस्ला सर म्हणाले, कंपनीमधून देण्यात येणाऱ्या अडव्हान्सड प्रोग्रॅमला मर्यादा आहेत. शेवटी भावनीक निर्देशांक वाढविला तरच हा प्रोजेक्ट दिला जाईल. नाही तर नवीन माणूस घेणार आहोत. तो प्रोग्रॅमिंगसह कवीही आहे. कंपनीला विश्वास आहे, कवी असेल तर त्याचा भावनिक निर्देशांक शाबूत राहतो. नाहीतर कंपनीच्या चिपमुळे भावनिक निर्देशांक जवळपास शून्यावर पोहोचतो. कंपनीसाठी तुला भावनिक निर्देशांक वाढवावा लागेल, नाहीतर... अमेयला प्रचंड राग आला. त्याला स्वत:चेच आश्चर्य वाटले..गेल्या पंधरा वर्षात त्याने राग, आनंद व दु:ख या भावना चिपमुळे control alt, shift चे बटन दाबून कायमच्या काढाव्या तशा काढल्या होत्या. सगळीकडे अशा लोकांना सर्वाधिक प्रोडक्टिव्ह मानत होते. कंपनीही त्याच्या कामगिरीवर खूश होते...पण, आता हीच गोष्ट अडथळा ठरत होती..कंपनीला इमोशनल इंटेलिजन्स हवा होता.. अमेय, तुला कंपनीकडून काय सपोर्ट हवा आहे, का नक्की सांग. मी अरेंज करून देईन...काही वेळ आनंद व दु:ख वाटू शकेल असे अलर्ट देणारे सबस्क्रीप्रश्न कंपनीकडून देण्यात येईल..म्हणजे दिवसातून कितीवेळ आनंद व दु:ख वाटले, याचे रेकॉर्ड कंपनीकडून मोजण्यात येईल. आनंदाचे प्रमाण कमी झाले तर त्याचे आनंदाचे अलर्ट व दु:खाचे कमी झाले तर आनंदाचे अलर्ट पाठविण्यात येतील. हे सगळे ऐकताना अमेयच्या चेहऱ्यावर एकही रेष नव्हती. काय करावे, हे त्याला सूचत नव्हते. ऑफिसला बाहेर पडण्यापूर्वी डोळ्यांनी रेटिना दाखवून त्याने आउटपंच केले. ब्ल्यूटूथची चीप काढून हातात घेतली. एक क्षण, ती चीप त्याला भिरकावून द्यावीसी वाटली...पण, दुसऱ्याच क्षणात त्याने चीप आयडीमध्ये ठेवून दिली. दीर्घ श्वास घेत तो कारमध्ये बसला. अलेक्सा, मला सांग, मी रडण्यासाठी काय सांगू... दुसऱ्याच मिनिटात अलेक्साने निसर्गाच्या प्रकोपाच्या बातम्या सांगायला सुरुवात केली. ह्युमन इंटरेस्टिंग स्टोरी ऐकताना पहिल्यांदाच त्याच्या डोळ्यात पाणी तरळले...केवळ दुर्बलतेनेच पाणी डोळ्यात येते, हा त्याचा समज खोटा ठरला. त्याला एकेक गोष्टी आठवू लागल्या..महापुरात लहानपणी अडकलेला असताना मानवी साखळी करून त्याला सुरक्षितपणे बाहेर काढले होते. निसर्गाच्या प्रकोपाच्या बातम्या ऐकताना त्याला लहानपणीच्या पुराची आठवण आली...पुन्हा हमहमसून रडू लागला..त्याला आठवले की आपण कितीतरी वर्ष बाहरेच्या जगाकडेच पाहिले नाही..या पंधरा वर्षात आपण फक्त आपण आपल्याच जीवनात जगलो. आपले आयुष्य फक्त आपलेच होते, पण खरेच तसे असते का? जगाबरोबर कनेक्ट होताना त्याला जाणवलं की भावनिक निर्देशांक शून्य नाही. तर कनेक्शन फक्त तुटलेले आहे, जगाबरोबरचे..त्याला हे समजताच हसू आले..पुराच्या बातम्या सुरुच होत्या..ते ऐकताना मध्येच रडू आले...हास्य अश्रू..अश्रू व हास्य..आपण मनाने मशिनच्या जगात मेलेलो नाही, हे समजताच तो आनंदाने रडू लागला अन् म्हणाला...अलेक्सा.. suggest me shopping for emotions..अलेक्सा काहीच म्हणणार नव्हती. पण, त्याला कळालं होत, मशीनमध्ये भावनिक निर्देशांक टाकण्याआधी माणसाला स्वत:च्या इमोशनच्या प्रोग्रॅमिंग खूप जाणून गरजेचे आहे. डिजीटलच्या चक्रव्युहातून बाहेर पडण्याची कुणालाही न गवसलेली इमोशनल प्रोग्रॅमिंगची किल्ली त्याला मिळाली होती.